Tablica chronologiczna dotycząca parafii pw. Wniebowzięcia NMP w Tucznie | na tym tle oprac. dr A. Biranowska-Kurtz |
1065 |
Niektórzy badacze przyjmują ten rok za datę zaprowadzenia chrześcijaństwa w Tucznie i okolicy. Przypuszczalnie w XI wieku istniał tu kościół św. Jerzego. Według historiografów niemieckich (Schulz) data ta została oparta wyłącznie na tradycji słownej |
1124 |
W podróży misyjnej, prawdopodobnie przybywa do Tuczna bp Otton z Bambergu. Nad Drawą przyjmuje go książę Pomorza-Szczecina Warcisław, który pozwala sie ochrzcić. Aby umocnić chrześcijaństwo i zakończyć spory graniczne, zaprasza zakony i zakony rycerskie. |
1306 |
Tuczno i proboszcz Tuczna, 6 rajców i mieszczanie wymienieni po raz pierwszy w dokumentach. Hasso von Wedel sprzedał 7 Hufen ziemi w Strzalinach, 7 stycznia 1306 r., za 60 Marek, Christofowi Bolt. Jako świadkowie występują: Sukow, Babelow, Zedelow, Tidike Runge Jr, Henning, Winanz, Libebotch, Wlatow i Traube. Fr. Schultz na podstawie nie znanych dziś źródeł kościelnych z Tuczna informuje, że w 1306 r. Hasso von Wedel z Tuczna, ufundował lenno w Dykowie przeznaczone dla wasali w podeszłym wieku |
1312 |
Powiat wałecki przypisany do diecezji kamieńskiej |
1335 |
Mieszkaniec Tuczna v.d. Goltz wznosi w kościele parafialnym ołtarz i dotuje go (200 guldenów) |
1349 |
Prośba do biskupa poznańskiego o zatwierdzenie fundacji ołtarza Panny Marii. Henryk archidiakon ziem położonych między Notecią i Drawą, na mocy uchwały panów, którzy zjechali się w Tucznie, prosi Wojciecha bpa poznańskiego, aby zadowolił się zmniejszonymi dziesięciny. Dokument zawiera rejestr 45 parafii znajdujących się na wspomnianym terenie |
28 III 1389 r. |
Henryk Pape proboszcz kaliski i komisarz biskupa poznańskiego Dobrogosta Nowodworskiego na parafię kaliską oświadcza, że przedstawiono mu dokument fundacyjny ołtarza w Tucznie, którego fundatorami są bracia Czulisso i Borisso von Wedel z Tuczna oraz Henryk Schonebergh mieszkaniec Złocieńca (Valkenborch). Dokument fundacyjny przedłożył mu kleryk Henryk Kenstel wikariusz w Tucznie o następującej treści: Przed biskupem poznańskim Dobrogostem bracia Czulisso i Borisso von Wedel oraz Henryk Schonebergh oświadczają, że postanowili ufundować ołtarz w Tucznie pod wezwaniem Św. Ducha, gdzie ma być na stałe odprawiana msza święta ku czci Jezusa Chrystusa, Najświętszej Marii Panny i Wszystkich Świętych oraz w intencji zbawienia dusz rodziców fundatorów. W tym celu wikariuszowi tego ołtarza postanowili zapisać 20 grzywien, płatnych corocznie w dniu św. Marcina (11 XI). Na sumę tę składać się będzie: 5 grzywien z czynszu łanowego z dóbr braci Wedel, 7 grzywien z dóbr ich służącego Alberta Runghen we wsi Lubiesz (ob. gm. Tuczno, niem. Lubstor = Lubsdorf), 4 grzywny płatne przez rajców miasta Tuczna i 4 grzywny z domów w tym mieście. Jednocześnie ofiarodawcy zezwalają na swobodne dysponowanie częścią kapitału w wysokości 200 grzywien oraz zastrzegają sobie, że po śmierci Henryka Schonebergh prawo nominacji przejdzie całkowicie na braci von Wedel. Powyższy dokument proboszcz kaliski zatwierdził tymczasowo, aż do chwili przybycia biskupa poznańskiego. |
1395 |
Zostaje zbudowany nowy kościół parafialny w Tucznie. Burmistrzem Tuczna jest Jan Tensinder. Arnold z Gulcza, mieszczanin w Tucznie, prezentuje prepozytowi w Kaliszu Pom. kandydata na altarzystę w Tucznie |
1397 |
Wg kościelnych wieści, rektor Johannes Stollen przejmuje spuściznę kościoła z 1338 r. |
1444 |
Istnieje w Tucznie kościół szpitalny z ołtarzem Św. Ducha |
1475 |
Wzmiankowany w dokumentach ołtarz Świętej Trójcy w kościele parafialnym |
1479 |
Przychody wcześniej bogato dotowanego kościoła, znacznie się pomniejszyły |
1498 |
Wymieniony w dokumentach ołtarz Panny Marii i Trzech Króli w kościele parafialnym |
1521 |
Jan Rącz (prawdopodobnie z rodziny Reczów, miejscowych manów) pleban w Schulzendorf (Jeziorki) oraz trzej inni plebani, zobowiązują się oddalić swoje konkubiny oraz dzieci z nimi spłodzone i zapłacić po 2 floreny reńskie (rinenses) kary synodalnej |
1522 |
Parafia (z powodu uszczuplenia beneficjum) została połączona z miejscowościami Martew |
1522-28 |
Kościół murowany i ozdobiony kolumnami, zakończono budowę ogrodzenia kościoła. Wedlowie przyjmują drugi człon nazwiska - Tuczyńscy |
1546 |
Reformacja. Bracia Tuczyńscy plądrowali i niszczyli kościoły, grabili mienie kościelne. Zburzono kościół pw. św. Jakuba; z kościoła pw. św. Jerzego i Filipa zrobiono spichlerz. Burmistrz i Rada Miejska spalili dokumenty erekcyjne, nadania i przywileje duchowieństwa katolickiego. Z 8 duchownych 2 przechodzi na luteranizm (Jan Mideystein - pleban i Bartłomiej Krüger). Kościół katolicki przekształcony w ewangelicki, założono parafię ewangelicką |
Wprowadzenie luteranizmu (protestantyzm) w Tucznie przez Mateusza Wedel-Tuczyńskiego i Stanisława (synowie Macieja); pod koniec XVI wieku pojawili się również wyznawcy kalwinizmu Następuje rozdział miasta na dwie części, z których katolicka należała od linii Wedel-Tuczyńskich z Tuczna, luterańska do linii Wedlów z Mirosławca. Nie ustalono które z części należały do poszczególnych właścicieli. Wielkości te wahały się pomiędzy 1/4 a 1/5. Obydwie części miały w zasadzie jeden samorząd, chociaż sporadycznie były wymagane dwa (np. w 1631 r.) |
|
1593 |
Krzysztof obejmuje Tuczno. Początek kontrreformacji w Tucznie. Kościół parafialny odebrano luteranom (w Marcinkowicach 1599, w Lubieszy 1599, w Bronikowie 1605, w Prusinowie 1616). |
1593-1604 |
Walki religijne między dwoma odłamami rodu, do których należało Tuczno. Po stronie Lutra opowiedziała się Dorota Tuczyńska i Ernest Wedel. Ostatecznie zwyciężył odłam katolicki reprezentowany przez Krzysztofa Wedel-Tuczyńskiego. W walkach religijnych zostaje zajęty i splądrowany zamek, a miasto zniszczone. Doprowadzono też do wykonania licznych kar śmierci i banicji innowierców. Skrajnym nadużyciem praw sądowych przez Krzysztofa było skazanie na śmierć, w roku 1596, burmistrza Jerzego Ulricha i rajcę miejskiego Szymona Hauschte |
1594 |
Kiona z Rusinowa, toczy proces z mieszczanami z Tuczna, o prawo patronatu wikariatu wieczystego NMP, Wszystkich Św. i Trzech Króli w kościele parafialnym w Tucznie |
1596 |
Do Tuczna przybyli człopianie z zamiarem odbicia kościoła z rąk katolików, w wyniku odniesionych ran umiera pierwszy proboszcz po Reformacji - Piotr Marcin Gaworski. Burmistrz Georg Ulrich i radny Simon Hanczke zostali straceni za złupienie zamku w Tucznie, po zatargu w Mielęcinie |
1598 |
26 czerwca instytucja katolickiego duchownego Krzysztofa Zadowa (Czado) |
1602 |
Tuczyńscy do walki z luteranami, sprowadzają do Tuczna Jezuitów i tu ich osiedlają. Krzysztof Zadow pleban z Tuczna, obejmuje parafie we wsiach Stralenberg, Mielęcin i Marcinkowice. |
1604 |
11. letnia wojna religijna w Tucznie dobiega końca. Część mieszkańców powraca do wiary katolickiej, część (25 rodzin) wędruje do Starego Czarnowa |
1607 |
Oficjał poznański zarządza przesłuchanie świadków w sprawie odtworzenia uposażenia plebanii w Tucznie po ustąpieniu innowierców. Maciej Faber kmieć z Martwi (ok. 60 1.) zeznaje, że przed objęciem kościołów przez innowierców do Martwi przyjeżdżał Jakub Barstorph, wikary z Tuczna i odprawiał nabożeństwa. Wszyscy kmiecie z Martwi dawali meszne plebanowi w Tucznie po 1 korcu żyta ze śladu. W Martwi są 4 śl. roli plebańskiej (z tego 2 śl. trzyma Joachim Stelter poddany plebana tuczyńskiego, 1 śl. Ulryk Asmus zw. karczmarz, 1 śl. trzyma Chrystian Milka poddany Ernesta Wedelskiego z Frydlandu; jest też 5 kawałków roli kościelnej zw. „kawle”, które uprawiane są dla plebana z Tuczna. Zeznania Macieja Fabra potwierdzają kmiecie z Martwi: Joachim Stelter (ok. 60 1.) i Mateusz Pancera (42 1.). Oficjał orzeka o zasięgu parafii Tuczno, w odniesieniu do wsi Martew oficjał potwierdza zeznania kmieci o przynależności kościoła w Martwi do parafii Tuczno, o obowiązku uiszczania plebanowi mesznego z Martwi oraz o rolach plebańskich w Martwi. |
1606/08 |
"U fary Pan Bóg stary" (an der Pfarrkirche bleibt der alte Herrgott). Proboszcz tuczyński Krzysztof Zadow, przeprowadził rewindykację mienia kościelnego, wyrok z dnia 19 II 1607 r. Rektorem szkoły parafialnej był Walenty Picowius. |
1610 |
Krzysztof wybudował Jezuitom dom murowany w pobliżu kościoła, przetrwał do 1959 roku |
1611 |
Henryk, Ernest, Krzysztof, Elżbieta, Dorota Guntemberki, Barbary Frydlandzkiej, żony Joachima, synowie i córki, pozwani przez plebana Tuczyńskiego |
1618 |
Ojcowie Jezuici powrócili do Wałcza |
1620 |
Kościół ponownie dotowany |
1622 |
Kościół parafialny ponownie poświęcony przez bpa Andrzeja Opalińskiego z Poznania |
1624 |
Szalejąca zaraza dżumy zabiera prawie 600 mieszkańców Tuczna (ok. 50 % mieszkańców), umiera również proboszcz Zadow |
1627 |
Syn Krzysztofa, Andrzej funduje kościół w Marcinkowicach |
1628 |
Do parafii Tuczno należą kościoły filialne w Bronikowie, Marcinkowicach, Lubieszy, Rzeczycy, Martwi, Rusinowie, Mielęcinie i Miłogoszczy oraz wsie: Zdbowo, Jeziorki i Strzaliny. Pleban w Tucznie otrzymuje meszne po 1 korcu żyta miary poznańskiej z 52 łanów w Martwi; 4 łany plebańskie w Martwi pleban oddaje w dzierżawę. |
1635 |
Krzysztof udaje się do Rzymu z poufnym pismem do prowincjała zakonu jezuitów |
1636 |
Wieża kościelna zawala się. Odbudowa kościoła z wieżą |
1640 |
Połowa miasta i kościół zniszczone przez pożar, w kościele spaliło się całe wnętrze - ołtarze i obrazy, straty oszacowano na 3 000 złp |
1641 |
Spalił się budynek szkoły parafialnej |
1641/49 |
Krzysztof Tuczyński funduje kościół obronny z „mocnymi murami i malowidłami”. W kościele 6 ołtarzy: główny – Wniebowzięcia NMP i św. Stanisława Kostki, ołtarz krzyżowy na cześć św. Anny, ołtarz św. Magdaleny, ołtarz św. Józefa i ołtarz Anioła Stróża. Przekazał Jezuitom w Poznaniu 26 000 florenów. Do parafii przyłączono dotychczasowy samodzielny wikariat w Nakielnie z kościołami filialnymi w Strącznie, Prusinowie, Rutwicy i Dzikowie |
1654 |
Wnuk Krzysztofa, Jan, rozpoczyna naukę w kolegium jezuickim w Ingolstat; bracia Stanisław-Krzysztof i Kazimierz, 2 lata później |
1660 |
10 listopada nowo wybudowany czy też odnowiony kościół, zostaje konsekrowany przez bpa Wojciecha Tolibowskiego z Poznania. Początek katolickich ksiąg kościelnych. W kościele pojawiają się obrazy pochodzące ze szkoły Hermana Hana |
1662 |
Kazimierz Tuczyński zakłada Bractwo Anioła Stróża |
1668 |
Kilianus Żywiecki, przeor paulinów, eryguje Bractwo Aniołów Stróżów w Tucznie |
1670 |
Ponowna odbudowa kościoła parafialnego |
1672 |
Kościół otrzymuje 14 kwietnia nowy ołtarz Anioła Stróża, ufundowany przez Stanisława |
1717 |
10 czerwca umiera ostatni męski potomek Tuczyńskich, Andrzej. Egzekwie celebrował bp poznański A. Krzysztof Szembek, mowę pogrzebową wygłosił jezuita Stefan Poniński. Wartość majątku wynosiła 8 004 824 złp |
1724 |
Zbudowano wieżę kościoła ufundowaną przez hrabinę Mariannę Mycielską-Radońską z Tuczna, starościnę inowrocławską, zawieszono 6 dzwonów, największy ważył 850 kg. Powołano Bractwo św. Barbary |
1725 |
Hrabina Marianna przekazuje Bractwu św. Barbary 1 000 guldenów |
1738 |
W kościele parafialnym było 10 ołtarzy. W wizytacji parafii wymieniono szpital uposażony przez zapis 334 tymfów, łan roli i ogród |
1741 |
Część miasta ponownie płonie, również plebania. Kościół i dom Jezuitów pozostają jednak nienaruszone. Powstaje księga kościelna zgonów |
1793 |
Urzęduje ewangelicki proboszcz Pudor z Człopy. Początek ewangelickich ksiąg kościelnych |
27.01 1807 |
Ks. Riebschlager, proboszcz w Tucznie, pisze do Piły: "J. W. Generale i Dobrodzieju! W nocy od 25 na 26 dzień tego miesiąca miałem tu nieszczęśliwy wypadek, że mię zbójcy i rabusie pruscy w liczbie 30 pod komendą wachmistrza Cocha, stojącego pod subordynacją [tj. dowództwem] lejtnanta Szylera, który w mieście Greyfenbergu [tj. Gryficach] o 8 mil od nas odległym stoi z 1000 ludzi nieregularnego wojska i siedmiu armat, napadli w tej myśli, że mię do Kolberga [tj. Kołobrzegu] jako nieprzyjaciela osobiście zaprowadzić, mundury dla wojska polskiego i trzewiki, które dla francuskiej armii tu wygotowane są, także kasę miejską zabrać chcieli. W tej batalii zostało dwóch zabitych i 4 plejzerowanych [ranionych], między któremi się szpieg, Żyd z Fridlonka [Mirosławca?] znajduje. Wzięto w areszt także przeszło 20 fuzjów, z których na dowód dwie posyłam i 3 sanie z końmi im zabrano. |
1819 |
Miasto Tuczno oraz Zdbowo, Mielęcin, Rusinowo, Strzaliny i Marcinkowice tworzą samodzielną parafię ewangelicką jako filię Człopy. Brakuje kościoła ewangelickiego |
1820 |
Parafia w Tucznie obejmuje kościoły filialne w Rzeczycy, Martwi, Miłogoszczy i Jeziorkach |
1834 |
Płonie prawie całe miasto, kościół katolicki, ewangelicki i synagoga. 32 osoby giną. Spalił się dach i hełm kościoła, dzwony stopiły się, ale wnętrze kościoła ocalało. Dach odnowiono w tym samym roku, natomiast wieżę 8 lat później na koszt gminy i barona Gersdorfa |
1837 |
Zainstalowano nowe organy w kościele parafialnym i 5 nowych dzwonów |
1840 |
Wmurowanie aktu erekcyjnego kościoła ewangelickiego, podarunek króla Fryderyka Wilhelma IV |
1842 |
Kościół otrzymuje nowy dach i wieżę |
1843 |
Nastąpiło uroczyste otwarcie nowo wybudowanego kościoła protestanckiego. Król Friedrich Wilhelm IV zapewnił gminie zapomogę w wys. 3130 talarów. Dopłacał także przez dłuższy czas, co roku, 150 talarów do pensji księży, dalej 1000 talarów dla zakupu pola parafialnego i plebanii. |
1845 |
Pierwszy ewangelicki duszpasterz obejmuje urząd |
1849 |
Decyzja o przetopieniu pękniętego dzwonu w warsztacie Böttichera, koszt 135 talarów, waga 300 kg, słynnego z pięknego brzmienia. Liczba mieszkańców 1383 osób. |
1850 |
Parafia posiada 454,8 morgi ziemi (morga pruska 0,25 ha). Dochód 1830 r. - 245 talarów, 1890 r. - 3441 marek; beneficjum proboszcza 1918 mórg, dochód proboszcza 1830 r. - 463 talary, 1890 r. - 4623 marki |
1857 |
Wnętrze kościoła pomalował malarz Karl Eps. Koszty ponieśli: hrabia Leszczyc-Łumiński, Schmidt – właściciel ziemski oraz proboszcz. Powstały polichromie w kruchcie i orientalne na sklepieniach. Górna część wieży została pokryta cynkiem, dolną część wyremontował Braunsberger z Gorzowa Wlkp. |
1863 |
Budowa klasztoru dla sióstr Św. Elżbiety („Szare Siostry”), epidemia tyfusu w Tucznie i okolicy. Budowa drogi bitej Wieleń-Złocieniec przez Człopę, Tuczno i Mirosławiec. |
1864 |
Pożar budynków gospodarczych plebana |
1867 |
Siostry Elżbietanki zamieszkały w klasztorze. Została ukończona szosa Filehne - Falkenburg przez Schloppe, Tütz, Märkisch Friedland. |
1866/67 | W roku szkolnym inspektorem był ks. Alkiewicz. W szkole uczyli: Józef Rehbronn z pensją 180 tal. i Julian Rehbronn z pensją 100 tal. Do szkoły uczęszczało 90 dzieci. Szkołę utrzymywał dziedzic Tuczna. Językiem nauczania był niemiecki. |
1870 |
K. katolicki otrzymuje zgodę na utworzenie szkoły żeńskiej i pensjonatu, uczęszcza 180 dziewcząt |
1879 |
Piorun uderza w wieżę kościoła, pożar szybko ugaszono |
1891 |
Katolicy otrzymują nowy cmentarz |
1900 |
2113 mieszkańców (w tym 540 protestantów, 54 Żydów). Kościół ewangelicki powiększony, powstaje wieża |
1914 |
Parafia obejmuje Tuczno, Knakendorf (Rzeczyca), Martha, Miłogoszcz i Schultzendorf (Jeziorki). Parafian było 3441. |
1920 |
Tuczno staje się siedzibą administracji kościelnej na terenach odłączonych od Polski Traktatem Wersalskim |
1923 |
Powstaje Prałatura Pilska z siedzibą w Pile |
1938 |
Spalono synagogę i splądrowano żydowskie sklepy |
1945 |
Armia Czerwona urządza w kościele magazyn zrabowanych rzeczy. Parę tygodni po wkroczeniu do Tuczna, żołnierze podpalają śródmieście, 70% miasta ulega zniszczeniu. Teren wałecki obejmuje Administracja Apostolska z siedzibą w Gorzowie Wlkp. |
1946 |
W połowie roku, proboszcz niemiecki ks. Henke, został zmuszony do opuszczenia parafii, przybywa pierwszy polski ksiądz - Andrzej Bardecki |
1959 |
Został zniszczony dom OO Jezuitów |
1961 |
W czynie partyjnym został rozebrany kościół protestancki |
1968 |
Zabezpieczenie wieży przed wychyleniem i pękaniem |
1971/72 |
Remont wnętrza kościoła, m. in. zbito otynkowanie z filarów, uzupełniono braki w sklepieniach, wymieniono zgniłe ławki pochodzące prawdopodobnie z XVII wieku, położono posadzkę z płytek ceglanych, usunięto schody na chór z wnętrza kościoła, przebudowano podparcie chóru |
1972 |
Teren wałecki zostaje częścią nowej diecezji - Koszalińsko-Kołobrzeskiej |
2007 |
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznało dotację na wykonanie izolacji poziomej wraz z osuszeniem metodą termoiniekcji budynku kościoła parafialnego. |